با سلام و تشکر فراوان از دوست عزیزم آرش حبیبی که همیشه با افتادگی و عنوان موارد خاص مطالب جالب و مهمی رو به ما گوشزد میکنن. قبل از صحبت در مورد زیر گونه های این پرنده لازم می دانم موردی را مطرح کنم.
در مورد "زیر گونه ها" مراجع و افراد متخصص نظرات گوناگونی دارند. گروهی از پرنده شناسان علاقه وافری به جداکردن گونه ها و معرفی زیر گونه ها و در ادامه تبدیل زیر گونه ها به گونه دارند و گروهی دیگه از زیست شناسان بر این باورند که اشتقاق موجودات باید در حد گونه متوقف و مبحث "جمعیت ها" و "فراجمعیت ها" پیش کشیده شود. در دهه اخیر نیز علاوه بر "ریخت شناسان" متخصصین "ژنتیک" هم وارد عرصه معرفی گونه ها شده و هر روز با چهارچوبی جدید اقدام به معرفی گونه ها کرده اند. هرچند هر گروه از این دانشمندان برای خود دلایل محکمی ارایه می کنند اما نهایتا کار به جایی رسیده که تفاوت هایی در نظرات صاحب نظران به چشم میخورد که همه روزه در حال تغییر نیز هست. البته این پویایی علم از جذابیت های آن هم هست اما به هر حال عطش انسان برای تقسیم بندی ها و طبقه بندی ها امری بشری است و طبیعت تماما یکپارچه و دارای روحی واحد است. تکامل پرندگان در حدود صد پنجاه ملیون سال نه به زیر گونه فکر کرده است و نه گونه و همچنین پرندگان برای شروط ما در خصوص گونه ها و زیر گونه ها نیز ارزشی قایل نیستند.
به هر حال من هم خیلی کنجکاو زیرگونه ها و جمعیت ها و نحوه پراکنش آنها هستم چرا که در نهایت این مورد از موارد لذت بی همتای پرنده نگری است که نمی توان آن را ندیده گرفت
در کتاب جدید(2009) راهنمای صحرایی پرندگان اروپا (Collins) نوشته آقای Lars Svensson برای گونه Great Grey Shrike -
Lanius excubitor زیر گونه ها یا جمعیت های مختلفی معرفی کرده است. هرچند برخی از این زیر مجموعه ها برای ایران نیز قابل تعمیم است اما با توجه به نگاه متمرکز مولف/مولفان به منطقه اروپا امکان تطبیق آن با زیر گونه های کشورمان امری ناممکن است (البته این مورد از ارزشهای بالای این کتاب نمی کاهد و کماکان از کتب مفید برای علاقمندان، حتی در ایران است). جناب آقای Porter و همکاران درچاپ جدید کتاب خود 2010 - Birds of the Middle East گونه مذکور را به سه گونه( و نه زیرگونه!) با پراکنش های مشخص تقسیم کرده اند. یکی Great Grey Shrike -
Lanius excubitor که پراکنش آن بصورت زمستان گذران مناطق جنوبی خزر ذکر شده. دیگری Steppe Grey Shrike -
Lanius (mridionalis)pallidirostris با پراکنش زمستانه تقریبا تمامی کشور (بجر منطقه محدودی از شمال غرب) و همچنین مهاجر زادآورمناطقی از شمال شرق است. نهایتا Southern Grey Shrike -
lanius meridionalis که بومی نواحی جنوبی ایران در نوار شمالی خلیج فارس است.
اما در چک لیستی از پرندگان جهان (2011-Clements cheklist) این گونه به دو گونه Southern Grey Shrike , Northern Shrike تقسیم شده است که Southern Shrike در ایران دارای دو زیر مجموعه Steppe , Southern است. جالب آنکه این چک لیست برای این دو گونه بیش از بیست زیر گونه در جهان معرفی کرده است.
یقینا می توان مراجع دیگری با دیدگاههای متفاوت پیدا کرد. اما نکته جالبتر اینکه با توجه به اینکه در بسیاری از رکوردهای سابق از "سنگ چشم خاکستری بزرگ" حرفی از زیر گونه زده نشده لذا من فکر میکنم پراکنش های عنوان شده چندان درست نیست و با توجه به عدم حضور صاحب نظران بین المللی در کشور، این ما هستیم که باید با دقت و وسواس بیشتری کار رو دنبال کنیم. به امبد روزی که ما خودمون بتونیم به دنیا بگیم دقیقا چی داریم.
خیلی عذر می خوام اگه چندان رسمی و دقیق ننوشتم. راستی آرش جان نگفتی این نقشه پراکنش زیر گونه ها که خیلی هم جالبه از چه مرجعی گرفته شده؟!
با سپاس از توجه شما و قدردانی ویژه از آرش عزیز.