تالار گفتگو پرنده نگری و پرنده شناسی

ضرب المثل !

اصغر محمدی

ضرب المثل !
« : نوامبر 20, 2012, 11:35:18 pm »
سلام
حتما تا به حال این ضرب المثل ها رو شنیدین که میگن : 
جوجه رو آخر پائیز می شمرند
مرغش یه پا داره
سنگ مفت، گنجشک مفت
مرغ همسايه غازه
یه کلاغ ، چل کلاغ
و ...

رد پای جانوران و پرندگان در ضرب المثلهای فارسی مشهود است، از قدیم و ندیم رفتار و حالات آنها مورد توجه بوده و به صورت نمادین در طی قرون و اعصار سینه به سینه و بعضا به صورت مکتوب به نسلهای بعدی منتقل شده .
سال گذشته مجموعه ای از ضرب المثلهای فارسی  را از اینترنت دانلود کرده بودم
این مجموعه قطعا کامل نیست. در حدود 300 ضرب المثل هست که به نحوی از جاندران اسم برده شده
حدود 40 ضرب المثل به نحوی به پرندگان اهلی و وحشی  مربوط است .
بین پرندگان کلاغ بیشترین تکرار را در ضرب المثلها دارد.

نقل است که در مثل مناقشه نیست، شاید بعضی از این امثال دور از ادب باشند اما هر چه که باشد بی دلیل گفته نشده  :)

ضرب المثلهای مزین به اسامی جانداران ، پرندگان و غیره:

آ

آب كه سر بالا ميره، قورباغه ابوعطا ميخونه !
آسوده كسي كه خر نداره --- از كاه و جوش خبر نداره !
آسه برو آسه بيا كه گربه شاخت نزنه !
آنقدر مار خورده تا افعي شده !

ا

 از اسب افتاده ايم، اما از نسل نيفتاده ايم !
از تنگي چشم پيل معلومم شد --- آنانكه غني ترند محتاج ترند !
از خر افتاده، خرما پيدا كرده !
از خرس موئي، غنيمته !
از خر ميپرسي چهارشنبه كيه ؟!
از درد لا علاجي به خر ميگه خانمباجي !
از تنبلی به خر میگه آقا دایی !
از سه چيز بايد حذر كرد، ديوار شكسته، سگ درنده، زن سليطه !
اسب پيشكشي رو، دندوناشو نميشمرند !
اسب تركمني است، هم از توبره ميخوره هم ازآخور !
اسب دونده جو خودش را زياد ميكنه !
اسب را گم كرده، پي نعلش ميگرده !
اسب و خر را كه يكجا ببندند، اگر همبو نشند همخو ميشند !
استخري كه آب نداره، اينهمه قورباغه ميخواد چكار ؟!
اگه پشيموني شاخ بود، فلاني شاخش بآسمان ميرسيد !
اگه علي ساربونه، ميدونه شترو كجا بخوابونه !
اگه كلاغ جراح بود، ماتحت خودشو بخيه ميزد .
اگه مهمون يكي باشه، صاحبخونه براش گاو مي كشه !
انگور خوب، نصيب شغال ميشه !
اينهمه چريدي دنبه ات كو ؟!
اينهمه خر هست و ما پياده ميريم !

ب

با گرگ دنبه ميخوره، با چوپان گريه ميكنه !
به بهلول گفتند ريش تو بهتره يا دم سگ ؟ گفت اگر از پل جستم ريش من و گرنه دم سگ !
به دعاي گربه كوره بارون نمياد !
برادري بجا، بزغاله يكي هفت صنار !
به روباهه گفتند شاهدت كيه ؟ گفت: دمبم !
بزبون خوش مار از سوراخ در مياد !
بزك نمير بهار مياد --- كنبزه با خيار مياد !
بز گر از سر چشمه آب ميخوره !
به شتره گفتند شاشت از پسه ، گفت : چه چيزم مثل همه كسه ؟!
به شتر مرغ گفتند بار ببر، گفت : مرغم، گفتند : بپر، گفت : شترم !
به قاطر گفتند بابات كيه ؟ گفت : آقادائيم اسبه !
به كيشي آمدند به فيشي رفتند !
به گربه گفتند گهت درمونه، خاك پاشيد روش !
بلبل هفت تا بچه ميزاره، شيش تاش سسكه، يكيش بلبل !
به مرغشان كيش نميشه گفت !
به گاو و گوسفند كسي كاري نداره !

پ

پاي خروست رو ببند، بمرغ همسايه هيز نگو !
پس از چهل سال چارواداري، الاغ خودشو نميشناسه !
پوست خرس نزده رو ميفروشه !
پي خر مرده ميگرده كه نعلش را بكنه !

ت

تا ترياک از عراق آرند، مار گزيده مرده باشد !
تا چراغ روشنه جونورها از سوراخ ميان بيرون !
تا شغال شده بود به چنين سوراخي گير نكرده بود !
تا كركس بچه دار شد، مردار ، سير نخورد !
تا گوساله گاو بشه ، دل مادرش آب ميشه !
تا مار راست نشه توي سوراخ نميره !
تخم دزد، شتر دزد ميشه !
تخم نكرد نكرد ، وقتي هم كرد توي كاهدون كرد !
تا تو فكر خر بكني ننه، منو در بدر ميكني ننه !
توبه گرگ مرگه !

ج

جوجه را آخر پائيز ميشمرند !
جوجه همیشه زير سبد نميمونه !
جيگر جيگره ، ديگر ديگره !

چ

چوب را كه برداري، گربه دزده فرار ميكنه !

خ

خانه خرس و باديه مس ؟
خدا خر را شناخت، شاخش نداد !
خدا داده بما مالي، يك خر مانده سه تا نالي !
خدا ميخواهد بار را بمنزل برساند من نه، يك خر ديگه !
خر، آخور خود را گم نميكنه !
خر، ار جل  ز اطلس بپوشد خر است !
خر است و يك كيله جو !
خر از لگد خر ناراحت نميشه !
خر باربر، به كه شير مردم در !
خر به بوسه و پيغام آب نمي خوره !
خربزه شيرين مال شغاله !
خربيار و باقالی بار كن !
خر، پايش يك بار به چاله ميره !
خر چه داند قيمت نقل و نبات ؟
خر خالي يرقه ميره !
خر، خسته ، صاحب خر، ناراضي !
خر خفته جو نمي خوره !
خر ديزه است، به مرگ خودش راضي است تا ضرر بصاحبش بزنه !
خر را با آخور ميخوره، مرده را با گور !
خر را جايي مي بندند كه صاحب خر راضي باشه !
خر را كه به عروسي ميبرند، براي خوشي نيست براي آبكشي است !
خر را گم كرده پي نعلش ميگرده !
خر، رو به طويله تند ميره !
خرس، تخم ميكنه يا بچه ؟ از اين دم بريده هر چي بگي برمياد !
خرس در كوه، بو علي سيناست !
خرس شكار نكرده رو پوستشو نفروش !
خر سواري را حساب نميكنه !
خر سي شاهي ، پالون دو زار !
خر كريم را نعل كردن !
خر كه جو ديد، كاه نميخوره !
خر، كه علف ديد گردن دراز ميكنه !
خر گچ كش روز جمعه از كوه سنگ مياره !
خر لخت راپالانشو بر نميدارند!
خر ما از كرگي دم نداشت !
خر ناخنكي صاحب سليقه ميشود !
خروسي را كه شغال صبح ميبره بگذار سر شب ببره !
خر، همان خره پالانش عوض شده !
خريت ارث نيست بهره خداداده س !
خري كه از خري وابمونه بايد يال و دمشو بريد !
يك ده آباد به از صد شهر خراب !
خونسار است و يك خرس !

د

دانا گوشت ميخورد نادان چغندر !!!
در جهنم عقربي هست كه از دستش به مار غاشيه پناه ميبرند !
در جيبش را تار عنكبوت گرفته است !
در حوضي كه ماهي نيست ، قورباغه سپهسالاره !
در خانه مور، شبنمي طوفانست !
در ديزي بازه، حياي گربه كجا رفته !
در كف شير نر خونخواره اي --- بود ز تسليم و رضا چاره اي ؟
دزد حاضر و بز حاضر !
دستش به خر نميرسه پالان خر را بر ميدارد !
دستش به دم گاو بند شده !
دست كه به چوب بردي گربه دزده حساب كار خودشو ميكنه !
دستي را كه از من بريد، خواه سگ بخورد خواه گربه !
دم خروس از جيبش پيداست !
دندن اسب پيشكشي را نميشمارند !
دنده را شتر شكست، تاوانش را خر داد !
دو خروس بچه از يك مرغ پيدا ميشوند، يكي تركي ميخونه يكي فارسي !
ديوار موش داره ، موش هم گوش داره !

ذ
     ...
ر

روزي گربه دست زن شلخته است !

ز

ز آب خرد، ماهي خرد خيزد --- نهنگ آن به كه از دريا گريزد !
زاقم زد و زوقم زد، پس مانده كلاغ كورم زد !
زبان خر را خلج ميدونه !
زبان خوش، مار را از سوراخ بيرون مي آورد !
زن سليطه، سگ بي قلاده است !
زورش بخر نميرسه پالون خر را بر ميداره !

س

سر گاو توي خمره گير كرده !
سسك هفت تا بچه مياره يكيش بلبله !
سگ بادمش زير پاشو جارو ميكنه !
سگ باش، كوچك خونه نباش !
سگ پاچه صاحبش را نميگيره !
سگ، پدر نداشت سراغ حاج عموشو ميگرفت !
سگ چيه كه پشمش باشه !
سگ درحضور به از برادر دور !
سگ در خانه صاحبش شيره !
سگ داد و سگ توله گرفت !
سگ دستش نميشه داد كه اخته كنه !
سگ را كه چاق كنند هار ميشه !
سگ زرد برادر شغاله !
سگست آنكه با سگ رود در جوال !
سگ سفيد ضرر پنبه فروشه !
سگ سير دنبال كسي نميره !
سگش بهتر از خودشه !
سگ كه چاق سد گوشتش خوراكي نميشه !
سگ گر و قلاده زر ؟!
سگ ماده در لانه، شير است !
سگ نازي آباده، نه خودي ميشناسه نه غريبه !
سگ نمك شناس به از آدم ناسپاس !
سگي به بامي جسته گردش به ما نشسه !
سگي كه براي خودش پشم نميكند براي ديگران كشك نخواهد كرد !
سگي كه پارس كنه ، نميگيره !
سنگ خاله قورباغه را گرو ميكشه !
سنگ مفت، گنجشك مفت !
سهره رنگ كرده را جاي بلبل ميفروشه !

ش

شب سمور گذشت و لب تنور گذشت !
شپش توي جيبش سه قاب بازي ميكنه !
شپش توي جيبش منيژه خانومه !
شتر اگر مرده هم باشد پوستش بار خره !
شتر بزرگه زحمتش هم بزرگه !
شتر پير شد و شاشيدن نياموخت !
شتر خوابيده شم بلندتر از خر ايستاده است !
شتر در خواب بيند پنبه دانه --- گهي لف لف خورد گه دانه دانه !
شتر ديدي نديدي ؟!
شتر را چه به علاقه بندي ؟
شتر را گفتند : چرا شاشت از پسه ؟ گفت : چه چيزم مثل همه كسه !
شتر را گفتند : چرا گردنت كجه ؟ گفت : كجام راسته !
شتر را گفتند : چكاره اي ؟ گفت : علاقه بندم . گفتند : از دست و پنجه نرم و نازكت پيداست !
شتر را گم كرده پي افسارش ميگرده !
شتر سواري دولا دولا نميشه !
شتر كه نواله ميخواد گردن دراز ميكنه !
شتر كجاش خوبه كه لبش بده ؟!
شتر گاو پلنگ !
شتر مرد و حاجي خلاص !
شتر مرغ را گفتند : بار بردار . گفت : من مرغم . گفتند : پرواز كن . گفت : من شترم !
شترها را نعل ميكردند، كك هم پايش را بلند كرد !
شغال، پوزش به انگور نميرسه ميگه ترشه !
شغال ترسو انگور خوب نميخوره !
شغال كه از باغ قهر كنه منفعت باغبونه !
شغالي كه مرغ ميگيره بيخ گوشش زرده !
شير بي يال و اشكم كه ديد --- اينچنين شيري خدا هم نافريد . (( مولوي ))
ص
صد تا گنجشك با زاق و زوقش نيم منه !
صد من پر قو ، يك مشت نيست !
صد من گوشت شكار به يك چس تازي نميارزه !
صد موش را يك گربه كافيه !
صنار ميگيرم سگ اخته ميكنم، يه عباسي ميدم غسل ميكنم !

ض
 ....

ط

طاووس را به نقش و نگاري كه هست خلق --- تحسين كنند و او خجل از پاي زشت خويش !(( سعدي ))
طعمه هر مرغكي انجير نيست !

ظ
....

ع

عاقبت گرگ زاده گرگ شود --- گر چه با آدمي بزرگ شود . (( سعدي ))
عاقل گوشت ميخوره، بي عقل بادمجان !!!
علف بدهان بزي بايد شيرين بياد !

غ

غاز ميچرونه !

ف

فرزند كسي نميكند فرزندي  --- گر طوق طلا به گردنش بر بندي !
فيل خوابي مي بيند و فيلبان خوابي !
فيلش ياد هندوستان كرده !
فيل و فنجان !
فيل زنده اش صد تومنه، مرده شم صد تومنه !

ق

قاچ زين را بگير اسب دواني پيشكشت !
قسمت را باور كنم يا دم خروس را ؟!
قوم و خويش، گوشت هم را ميخورند استخوان هم را دور نميندازند .

ك

كار بوزينه نيست نجاري !
كار خر و خوردن يابو !
كار هر بز نيست خرمن كوفتن --- گاو نر ميخواهد و مرد كهن .
كاري بكن بهر ثواب - نه سيخ بسوزه نه كباب !
كاه پيش سگ، استخوان پيش خر !
كباب پخته نگردد مگر به گرديدن !
كبكش خروس ميخونه !
كژدم را گفتند: چرا بزمستان در نميآئي ؟ گفت : بتابستانم چه حرمت است كه در زمستان نيز بيرون آيم ؟!
كسي كه از گرگ ميترسه گوسفند نگه نميداره !
كفتر چاهي جاش توي چاهه !
كلاغ آمد چريدن ياد بگيره پريدن هم يادش رفت !
كلاغ از وقتي بچه دار شد ، شكم سير بخود نديد !
كلاغ از باغمون قهر كرد، يك گردو منفعت ما !
كلاغ خواست راه رفتن كبك را ياد بگيره راه رفتن خودش هم يادش رفت !
كلاغ، روده خودش در آمده بود اونوقت ميگفت : من  جراحم !
كلاغ سر لونه خودش قارقار نميكنه !
كله پز برخاست سگ جايش شنست !
كله گنجشكي خورده !
كند همجنس با همجنس پرواز ! (( كبوتر با كبوتر باز با باز ...))
كوه ، موش زائيده !

گ

گاو پيشاني سفيده !
گاوش زائيده !
گاو نه من شير ده !
نرمي ز حد مبر كه چو دندان مار ريخت  ----  هر طفل ني سوار كند تازيانه اش ! [‌[ صائب]]
گذر پوست به دباغخانه ميافته !
گربه براي رضاي خدا موش نميگيره !
گربه تنبل را موش طبابت ميكنه !
گربه دستش به گوشت نميرسه ميگه بو ميده !
گربه را دم حجله بايد كشت !
گربه را اگر در اطاق حبس كني پنجه بروت ميزنه !
گربه را گفتند : گهت درمونه خاك پاشيد روش !
گربه روغن ميخوره خانم دهنشو بو ميكنه !
گربه شب، سموره !
گربه شير است در گرفتن موش --- ليك موش است در مصاف پلنگ !
گربه مسكين اگر پر داشتي  ---  تخم گنجشك از زمين بر داشتي !
گرگ دهن آلوده و يوسف ندريده !
گنجشك با باز پريد، افتاد و ماتحتش دريد !
گنجشك با زاق و زوقش بيست تاش يه قرونه، گاو ميش يكيش صد تومنه !
گوساله بسته را ميزنه !
گوسفند امام رضا را تا چاشت نميچرونه !
گوسفند بفكر جونه، قصاب به فكر دنبه !
گوشت را از ناخن نميشه جدا كرد !
گوشت را از بغل گاو بايد بريد !
گوشت رانم را ميخورم منت قصاب رو نميكشم !

ل
...

م

مادر زن خرم كرده، توبره بر سرم كرده !
مارا باش كه از بز دنبه ميخواهيم !
مار بد بهتر بود از يار بد !
مار پوست خودشو ول ميكنه اما خوي خودشو ول نميكنه !
مار تا راست نشه بسوراخ نميره !
مار خورده افعي شده !
مار خيلي از پونه بدش مياد، دم لونه اش سبز ميشه !
مار گزيده از ريسمان سياه و سفيد ميترسه !
مار گير را آخرش مار ميكشه !
مار مهره، هر ماري نداره !
مار هر كجا كج بره توي لونه خودش راست ميره !
ما كه خورديم. اما نگي يارو خر بود، سيرابيت نپخته بود !
ماهي رو هر وقت از آب بگيري تازه است !
ماهي ماهي رو ميخوره، ماهي خوار هر دو را !
ماهي و ماست ؟ عزرائيل ميگه بازم تقصير ماست ؟
مرغ زيرك كه ميرميد از دام - با همه زيركي بدام افتاد !
مرغ گرسنه ارزن در خواب مي بينه !
مرغ، هم تخم ميكنه هم چلغوز!
مرغ همسايه غازه !
مرغي را كه در هواست نبايد به سيخ كشيد !
مرغ يه پا داره !
مرغي كه انجير ميخوره نوكش كجه !
مرگ خر عروسي سگه !
مزد خر سور چروني خرسواريست !
مغز خر خورده !
ملا نصرالدين صنار ميگرفت سگ اخته ميكرد يكعباسي ميداد ميرفت حموم !
من ميگم نره تو ميگي بدوش !
موريانه همه چيز خونه را ميخوره جز غم صاحب خونه را !
موش به سوراخ نميرفت جارو به دمش بست !
موش چيه كه كله پاچش باشه !
موش زنده بهتر از گربه مرده است !
موش به همبونه ( انبار) كار نداره همبونه به موش كار داره !
موش و گربه كه با هم بسازند دكان بقالي خراب ميشه !
مهره مار داره !
مه فشاند نور و سگ عوعو كند --- هر كسي بر طينت خود مي تند !  [[ مولوي ]]
مهمون خر صاحبخونه است !
مهمون كه يكي شد صاحبخونه گاو ميكشه !
ميراث خرس به كفتار ميرسه !
ميوه خوب نصيب شغال ميشه !

ن

نزديك شتر نخواب تا خواب آشفته نبيني !
نون خونه رئيسه، سگش هم همراهشه !
نون گدائي رو گاو خورد، ديگه بكار نرفت !
نه پير را براي خر خريدن بفرست، نه جوان را براي زن گرفتن !
نه خود خوري، نه كس دهي، گنده كني به سگ دهي !
نه شير شتر نه ديدار عرب !
نيش عقرب نه از ره كين است --- اقتضاي طبيعتش اين است !

و

وقتي كه جيك جيك مستونت بود ياد زمستونت نبود ؟!

ه

هر جا خرسه، جاي ترسه !
هر جا مرغ لاغره، جاش خونه ملا باقره !
هر دودي از كباب نيست !
هر كه خري نداره غمي نداره !
هر كه را طاووس بايد جور هندوستان كشد !
هر كي خر شد، ما پالونيم !
هزار قورباغه جاي يه ماهي رو نميگيره !
همه خرها رو به يك چوب نميرونند !
همه رو مار ميگزه ما رو خر چسونه !
هميشه خره خرما نميرينه !
هنوز سر از تخم در نياورده !

ي

يابو برش داشته !
يابوي اخته و مرد كوسه، سن و سالشون معلوم نيست !
يابوي پيش آهنگ آخرش توبره كش ميشه !
يارقديم ، اسب زين كرده است !
يا مكن با پيلان دوستي --- يا بنا كن خانه در خورد پيل ![[ سعدي ]]
يك بز گر ، گله را گر ميكند !
يك بار جستي ملخک، دو بار جستي ملخک، آخر به دستي ملخک !
يه سال روزه بگير آخرش با فضله سگ افطار كن !
يه كلاغ ، چهل كلاغ !
يه مريد خر، بهتر از يک ده شيش دانگ !
يه مو از خرس كندن غنيمته !
يكي به نعل و يكي به ميخ !