روش‌های شناسائی پرندگان بسیار ساده و محدود می‌باشند. شرط اول داشتن حوصله و پشتكار است. از هیچكس انتظار نمی‌رود كه در وهلة اول هر پرنده‌ای را می‌بیند بشناسد به خصوص اگر مبتدی باشد. شناسایی پرندگان در صورتی میسر است كه بتوان مشخصات ظاهری آنها را دقیقاً مشاهده كرد. زیرا پرندگان معمولاً در جنب‌و جوش هستند و به اطراف خود توجه كامل دارند. شرط دوم رعایت سكوت و آرامش است. اگر با سر و صدای زیاد و در حالی كه با دوستان خود صحبت می‌كنیم وارد منطقه‌ای شویم بدون شك پرندگان زیادی را نخواهیم دید. ولی چنانچه در جائی كمین كرده ساكت بمانیم موفق به دیدن پرندگان بیشتری خواهیم شد. در صورت امكان بهتر است در آغاز كار از افراد وارد كمك بگیریم تا راه و رسم مشاهدة صحیح پرندگان را به ما بیاموزند.
پرندگان را در همه جا و در تمام فصول سال می‌توان مشاهده و مطالعه كرد. این كار نیازی به وسایل و تجهیزات زیاد ندارد. در بیشتر موارد یك دوربین دوچشمی، یك مداد و یك دفترچه یادداشت كافی است.
چه نشانه‌هایی را باید جستجو کنیم؟
تشخیص یك پرنده مستلزم این است كه شخص بداند به كدامیك از مشخصات ظاهری پرنده كه به آنها «نشانه‌های تشخیص» می‌گویند بیشتر توجه كند. اغلب به روش حذفی و یا از طریق مقایسة پرنده با گونه‌های مشابه می‌توان آن را دقیقاً تشخیص داد. ولی مشخصات ظاهری پرنده تنها یكی از عوامل تشخیص آن است. آوا، آوازه، حالت، رفتار، زیستگاه و منطقه پراكندگی نیز در شناسائی پرندگان حائز اهمیت می‌باشند.
اندازه پرنده چیست؟
نخست باید هر پرندة ناآشنا را از نظر اندازه با یك پرندة آشنا مثل گنجشك، ساز، كبوتر و امثال آن مقایسه كرد. باید توجه داشت كه تحت شرایط خاص، مانند هوای مه آلود پرندگان بزرگتر به نظر می‌آیند. همچنین فاصلة زیاد تشخیص اندازه را دشوار می‌سازد.
شکل آن چگونه است؟
آیا مثل سینه سرخ خپله است یا مانند دم جنبانك بدنی باریك و كشیده دارد؟
شكل بالهایش چگونه است؟ مثل پرستو نوك بالهایش تیز است؟ یا مانند بالهای سسك كوتاه و گرد؟
شكل منقار آن چگونه است؟ مثل منقار سسك كوچك و ظریف است؟ یا مانند منقار گنجشك كوتاه و مخروطی؟ مثل منقار پرستوی دریائی خنجر شكل است؟ یا نظیر منقار دلیجه قلاب مانند؟
آیا دمش مثل دم چلچله دو شاخه است یا مانند دم سار كوتاه و در انتها مربع شكل؟ آیا مثل دم سهره سینه سرخ شكافدار است؟ یا مانند دم كوكو در انتها گرد می‌باشد؟ و یا اینكه مثل دم غراب انتهای آن مثلث شكل است؟
در مواردی كه پرنده خیلی دور است یا در مقابل نور آفتاب قرار دارد و جزئیات شكل ظاهری آن دیده نمی‌شود، طرح كلی بدن به تشخیص پرنده كمك می¬كند.
رفتارشان چگونه است؟
آیا مثل دم جنبانك دائماً دم خود را تكان می‌دهد؟
یا مانند دم سرخ دمش را میلرزاند؟ مثل الیكایی دمش را رو به بالا سیخ می‌كند؟
یا مانند مگس‌گیر راست می‌نشیند و دمش رو به پائین قرار می‌گیرد؟
آیا از درخت بالا می‌رود؟ اگر چنین است، مثل دار خزك در مسیری مارپیچی و به سمت بالا حركت می‌كند؟
یا مانند داركوب با جهش‌های كوتاه و با تكیه به دم سفت خود بالا می‌رود؟
و یا اینكه مثل كمركلی جنگلی بدون تكیه به دم، هم به سمت بالا و هم به طرف پائین روی تنة درخت حركت می‌كند؟
اگر روی زمین تغذیه می‌كند، آیا مثل كلاغ راه می‌رود؟ یا مثل گنجشك جست میزند؟ مثل دم‌جنبانك به طور متناوب می‌دود؟ یا مانند صعوه‌گوئی پاها را روی زمین می‌كشد؟
اگر در آب شما می‌كند آیا مثل چنگر نوك سرخ قسمت اعظم بدنش بیرون از آن قرار می‌گیرد؟ یا مانند غواصها فقط قسمتی از پشتش از آب خارج میماند؟ آیا مثل چنگر در آب غوطه میزند؟ یا مانند اردك كله سبز سر و بدن خود را در آب فرو میبرد و انتهای بدنش از آب بیرون میماند؟
هنگام برخاستن از سطح از سطح آب، آیا مانند چنگر نوك سرخ گوئی در سطح آب می‌دود؟ یا اینكه مانند خوتكا با یك جهش و به طور عمودی از سطح آب بر می‌خیزد؟
آیا مانند پرستوی دریائی یا ماهی خوراك ابتدا درجا بال میزند و بعد با سر به درون آب شیرجه می‌رود؟ یا مثل عقاب ماهی گیر برای صید ماهی با پا به آب میزند؟ و یا اینكه مانند زیر آبروك در زیر آب راه می‌رود؟
آیا معمولاً در آب راه می‌رود؟ اگر چنین است، مثل حواصیل مدتی دراز در قسمت‌های كم‌عمق آب بی‌حركت می‌ایستد یا مثل آبچلیك در حاشیه آبها به سرعت می‌دود؟ و یا اینكه مانند تلیة سفید امواج پس رونده را دنبال می‌كند؟
چگونه پرواز می‌کند؟
آیا مانند داركوب پرواز موجی دارد؟ یا مثل سار مستقیم و سریع پرواز می‌كند؟ مثل حواصیل آهسته بال میزند؟ یا مانند اردك تند و سریع؟
مثل توكای پشت بلوطی به طور متناوب بال میزند یا مانند سارگپه با بالهای باز اوج می‌گیرد؟
نشانه‌های تشخیص آنها چگونه است؟
تعدادی از پرندگان به آسانی از رنگشان شناخته می‌شوند. مثلاً رنگ‌های زرد و سیاه پرو بال پری شاهرخ نر به هیچوجه اشتباه‌ناپذیر نیست. ولی برای تشخیص بیشتر انواع پرندگان باید به نشانه‌های تشخیص ویژه آنها در طبیعت توجه كرد:
بسیاری از پرندگان سطح شكمی خالدار یا رگه رگه دارند. آیا خال‌ها یا رگه‌ها در سراسر سطح شكمی پرنده دیده می‌شود. مثل توكای باغی
یا فقط در قسمت بالای سینه وجود دارد ـ مانند چكاوك آسمانی
آیا دم آن نقش و طرح مشخصی دارد؟ مثل دم سهره نوك بزرگ در انتها سفید است؟یا مانند دم سهره جنگلی پرهای كناری سفید دارد؟ و یا اینكه مثل دم چك بوته‌ای در طرفین قاعده‌ی دم آن لكه‌های بزرگ سفید دیده می‌شود؟
بعضی از پرندگان دمگاه سفیدشان در پرواز به خوبی نمایان است؛ مانند بسیاری از پرندگان آبچر و چكچك‌ها. چون این نشانه تشخیص در تعداد زیادی از گونه‌ها به چشم می‌خورد؟ برای تشخیص آنها باید به نشانه‌های تشخیص دیگر نیز توجه شود.
خط بالی در تشخیص پرندگان خانواده‌هائی از قبیل سسك‌ها اهمیت بسیار دارد. بعضی خط بالی واضح دارند و در بعضی خط بالی چندان مشخص نیست. برخی یك خط بالی و عده‌ای دو خط بالی دارند.
نوار چشمی نیز در تشخیص بسیاری از پرندگان گنجشكان اهمیت مشابهی دارد. باید دقت كرد كه این نوار در بالای چشم، در حد چشم و یا در زیر چشم قرار دارد و اینكه پرنده دارای دو یا سه نوار چشمی است. بعضی از سسك‌ها رنگ چشم، حلقه چشمی و یا نوار شاربی مشخص دارند. البته تشخیص این جزئیات در صورتی میسر است كه مشاهده‌ی پرنده از نزدیك ممكن باشد.
طرح و نقش بال به خصوص در اردك‌ها و پرندگان آبچر باید مورد توجه قرار گیرد. بالها ممكن است به طور یكدست تیره‌رنگ یا سفید و یا نیمی سفید و نیمی تیره رنگ باشد. اغلب لكه‌های بزرگ و مشخص سفید یا رنگی روی بالها دیده می‌شود. محل دقیق این نشانه‌ها در زیر یا روی بال در تشخیص پرنده اهمیت زیادی دارد.
آواها و آوازها
پرنده‌شناسان غالباً برای شناخت پرندگان از گوشهای خود به اندازه چشمانشان استفاده می‌كنند. تجسم صدای پرندگان به وسیله‌ی كلمات كار دشواری است زیرا پرندگان به ندرت صدائی مشابه صدای انسان از خود در می‌آورند. ضمناً تفسیر كتبی افراد مختلف از آوای پرندگان یكسان نیست. مثلاً یكی آوائی را «تی ـ یو» می‌شنود و دیگر همان را «چی ـ یو» یا «سی ـ یو» می‌پندارد. باید توجه داشت كه پرندگان نیز مانند آدمیان اغلب در «گفتار» لهجه‌های گوناگون دارند. بهترین راه شناخت صدای پرندگان این است كه شخص با كسی كه پرندگان را می‌شناسد همراه شود و در این راه تجربه كسب كند.
در کجا یافت می‌شود؟
در مواردی كه تشخیص پرنده از نظر شكل ظاهری برای مبتدیان دشوار باشد اغلب توجه به زیستگاه خاص هر پرنده، شناخت آن را آسان می‌سازد. اردك دم دراز تقریباً همیشه در آبهای شور دیده می‌شود، اما فیلوش كه آنهم اردكی است با دم دراز غالباً در آبهای شیرین به سر میبرد. سسك جنگلی در لابلای برگهای بالائی درختان راش و بلوط منزل دارد و در بین بوته‌های كوتاه و انبوه كه زیستگاه سسك راهراه است دیده نمی‌شود.
منطقه پراكندگی پرندگان از نظر جغافیایی، زیستگاه، رویش‌های گیاهی و دیگر شرایط محیطی مرزهای مشخصی دارد و به ندرت در خارج از این منطقه یافت می‌شوند مگر در هنگام مهاجرت كه در جاهای غیرقابل پیش‌بینی دیده می‌شوند.
منطقه پراكندگی پرندگان از نظر جغرافیائی، زیستگاه، رویش‌های گیاهی و دیگر شرایط محیطی مرزهای مشخصی دارد و به ندرت در خارج از این منطقه یافت می‌شوند مگر در هنگام مهاجرت كه در جاهای غیرقابل پیش‌بینی دیده می‌شوند. در صورت تردید در تشخیص یك پرنده همواره باید به نقشه‌های پراكندگی و مطالبی كه تحت عنوان زیستگاه آن وجود دارد مراجعه شود.
در چه فصلی یافت می‌شود؟
بسیار جالب توجه است كه شخص بداند در هر فصلی كدامیك از انواع مختلف پرندگان مهاجر ممكن است در منطقه زندگی او دیده شود. بیشتر علاقمندان تاریخ ورود و عزیمت پرندگان مهاجر را یادداشت می‌كنند. بدین ترتیب پس از دو سه سال می‌توان تاریخ رسیدن گونه‌های مختلف پرندگان مهاجر را به یك منطقه و یا عزیمت آنها را از آن محل تقریباً به طور دقیق پیش‌بینی كرد.
1 پاسخ ها
25805 مشاهده